Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów vs Gospodarczy Bank Spółdzielczy w Barlinku

• Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2011 r., sygn. akt I CSK 310/11
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie VI Wydział Cywilny z dnia 27 października 2010 r., sygn. akt VI ACa 775/10

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów vs BRE Bank (pozew z dnia 26 marca 2009 r.)

• Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 22 października 2009 r., sygn. akt XVII AmC 349/09 (przegrana Urzędu)
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie VI Wydział Cywilny z dnia 6 sierpnia 2010 r., sygn. akt VI ACa 88/10 (przegrana Urzędu)
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2011 r. sygn. akt ICSK 46/11 (wygrana Urzędu)

Powyższe 3 wyroki zostały udostępnione dzięki uprzejmości Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Departamentu Współpracy z Zagranicą i Komunikacji Społecznej.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie VI Wydział Cywilny, sygn. akt VI ACa 1460/11 z 10 lutego 2012 r. nie jest jeszcze dostępny.

Postanowienie Sądu Najwyższego sygn. akt I CSK 310/11

POSTANOWIENIE

Dnia 21 grudnia 2011 r.

Sąd Najwyższy w składzie

SSN Jan Górowski

w sprawie z powództwa Moniki K. i Mariusza K.

przeciwko Gospodarczemu Bankowi Spółdzielczemu w B.

z siedzibą w B.

o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone,

na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 21 grudnia 2011 r.,

na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej

od wyroku Sądu Apelacyjnego

z dnia 27 października 2010 r.,

odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania i  zasądza od pozwanej na rzecz powodów kwotę 400 (czterysta) złotych tytułem kosztów postępowania kasacyjnego

Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania jeżeli: w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w  orzecznictwie sądów, zachodzi nieważność postępowania lub skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona (art. 398⁹ § 1 k.p.c.).

Instytucja przedsądu, jak wynika z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, jest zgodna z normami konstytucyjnymi, a także z zaleceniami Rady Europy zezwalającymi na wprowadzenie środków eliminujących dostęp do sądu najwyższego szczebla. Skarga kasacyjna służy od prawomocnego orzeczenia, ma ograniczony zasięg, a jej podstawowym celem jest ochrona interesu publicznego przez zapewnienie jednolitości wykładni i twórczy wkład Sądu Najwyższego w  rozwój prawa.

W sprawie nie występuje żadna z przesłanek określonych w art. 398⁹ § 1 k.p.c., choć skarżący odwołał się do potrzeby wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów oraz oczywistej zasadności skargi kasacyjnej.

Powołanie się na przesłankę zawartą w art. 398⁹ § 1 pkt 2 k.p.c. wymaga wskazania, że określony przepis prawa, mimo że budzi wątpliwości nie doczekał się należytej wykładni, bądź niejednolita jego interpretacja wywołuje rozbieżności w  orzecznictwie sądów. W takim wypadku strona powinna przedstawić na czym polegają te rozbieżności, ze wskazaniem konkretnych orzeczeń (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2002 r., III CKN 570/01, OSNC 2002, nr 12, poz. 151). Rozbieżność orzecznictwa musi dotyczyć kwestii mającej dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie.

Zawarte w skardze uzasadnienie tej przesłanki nie odpowiada tym wymaganiom. Artykuł 69 ust. 2 pkt 5 prawa bankowego stanowi, że w umowie kredytowej należy określić wysokość oprocentowania oraz warunki jego zmiany. Z  kolei art. 76 tej ustawy stanowi, że zasady oprocentowania kredytu określa umowa kredytu, z tym, że w razie stosowania zmiennej stopy należy w umowie kredytowej określić warunki zmiany procentowej kredytu. W orzecznictwie już wyjaśniono, że postanowienie umowne kredytu bankowego, w którym przyjęto, że kredytodawca jest uprawniony do zmiany stawek oprocentowania jest bezskuteczne, jeżeli w umowie nie określono jednocześnie konkretnych okoliczności, od których zmiana ta jest uzależniona (por. np. uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1992 r., III CZP141/91, OSNC 1992, nr  6, poz. 90). Nie może budzić wątpliwości, że wskazane unormowania dotyczą wszelkich umów kredytowych, natomiast umowy zawierane przy wykorzystaniu wzorca umownego muszą spełniać dodatkowe wymagania określone w Kodeksie cywilnym.

W postępowaniu sądowym, którego przedmiotem jest abstrakcyjna kontrola klauzuli wzorca należy, jak to wynika z unormowania zawartego w art. 385 § 2 k.c., eliminować go w każdym wypadku, gdy jest on sformułowany niejednoznacznie. Wzorzec „Kredyt oprocentowany jest według zmiennej stopy procentowej obowiązującej w okresach, za które naliczane są odsetki. Wysokość ustalonego oprocentowania może ulec zmianie w przypadku zmiany co najmniej 0,25 punktu procentowego jednego z niżej wymienionych czynników: stawek WIBOR, stopy procentowej bonów skarbowych 52-tygodniowych, stopy redyskonta weksli NBP, stopy procentowej kredytu lombardowego, wysokości stopy rezerw obowiązkowych. Zmiana wysokości oprocentowania następuje z dniem wejścia w życie w bankach Uchwały Zarządu Banku zmieniającej wysokość stopy procentowej” niewątpliwie jest niedozwolony w myśl art. 385¹ § 1 k.c. przez użycie w nim określenia „może ulec zmianie”. W rezultacie tego niejednoznacznego sformułowania nie jest wiadomo, czy nastąpi zmiana oprocentowania kredytu w razie nawet wystąpienia jednego, czy kilku czynników. Również nie można stwierdzić, jak trafnie już podniósł Sąd pierwszej instancji, o ile zmieni się oprocentowanie, skoro omawiana klauzula dotyczy jedynie wzrostu o określoną wartość punktu procentowego wskazanych czynników, nie zawierając informacji o sposobie wyliczenia nowego oprocentowania. Abuzywność tej klauzuli nie może budzić wątpliwości, skoro nie obliguje Banku do obniżki stopy oprocentowania kredytu w wypadku zmiany czynnika, bądź czynników na korzyść kredytobiorcy.

Zaskarżone skargą kasacyjną orzeczenie oczywiście narusza prawo, gdy jest niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, albo zostało wydane w wyniku błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, które jest w sposób pewny i niewątpliwy z góry widoczne dla prawnika, bez potrzeby głębszej analizy jurydycznej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2003 r., I PKN 341/2001, OSNP 2004, nr 6, poz. 100.).

W skardze nie zostały przytoczone wystarczające argumenty (wywód prawny) świadczące o takim kwalifikowanym naruszeniu prawa przez Sąd Apelacyjny. Wprawdzie samo zastrzeżenie przez bank zmiennej stopy procentowej kredytu nie stanowi niedozwolonej klauzuli wzorca umownego w rozumieniu art.385¹ k.c., niemniej sposób określenia przez bank warunków zmiany procentowej kredytu podlega ocenie z punktu widzenia konsumenta i w tym zakresie banki powinny zachować szczególną staranność w odniesieniu do precyzyjnego, jednoznacznego i zrozumiałego dla kontrahenta określenia tych warunków (por. wytyczne Generalnego Inspektora Nadzoru Bankowego z dnia 30 listopada 2005 r.). Pomijając wielość i zmienność czynników (np. stawek WIBOR) należy zauważyć, że w zakwestionowanej klauzuli Bank w żaden sposób nie ograniczył możliwości dokonywania zwyżek oprocentowania, jeżeli wystąpiła tylko zmiana o  przynajmniej 0,25 punktu procentowego chociażby jednego z wymienionych składników. Zabrakło też ograniczenia co do wysokości wzrostu, konkretyzacji wymienionych czynników i określenia ich relacji.

Z tych względów Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania (art. 398⁹ § 2 k.p.c.).

Tekst udostępniony autorowi przez Sąd Najwyższy.  Referat do spraw dostępu do informacji publicznej i udostępnianie orzeczeń Sądu Najwyższego działa szybko i uprzejmie. Tekst został poddany opracowaniu w zakresie formatowania.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 27 października 2010 r., sygn. akt VI ACa 775/10

Sygn. akt VIA Ca 775/10

WYROK W  IMIENIU  RZECZYPOSPOLITEJ  POLSKIEJ

Dnia 27 października 2010 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Anna Orłowska (spr.)

Sędzia SA Ksenia Sobolewska – Filcek

Sędzia SA Marek Podogrodzki

Protokolant: sekr. sąd. Agnieszka Janik

po rozpoznaniu w dniu 13 października 2010 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. K. i M. K.

przeciwko […] Bankowi […] w B.

o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z dnia 9 kwietnia 2010 r.

sygn. akt XVII AmC 959/09

I oddala apelację;

II zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 270 zł (dwieście siedemdziesiąt) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

VI ACa 775/10

Uzasadnienie

M. K. i M. K. wnieśli o uznanie za niedozwolone i zakazanie wykorzystywania w obrocie z konsumentami przez […] Bank […] w B. postanowień stosowanego przez Bank wzorca umownego o nazwie „Umowa o niekonsumencki kredyt mieszkaniowy” zawartych w § 8 ust. 1, § 16 pkt 5, § 16 pkt 8, § 19 oraz w § 29. W odniesieniu do pierwszej z klauzul  o treści: „Kredyt oprocentowany jest według zmiennej stopy procentowej obowiązującej w okresach, za które naliczane są  odsetki.  Oprocentowanie kredytu w dniu zawarcia umowy wynosi 5.990000% w stosunku rocznym. Wysokość ustalonego oprocentowania może ulec zmianie w przypadku zmiany o co najmniej 0,25 punktu procentowego jednego z niżej wymienionych czynników

• stawek WIBOR
• stopy procentowej bonów skarbowych 52-tygodniowych
• stopy redyskonta weksli NBP
• stopy procentowej kredytu lombardowego NBP
• wysokości stopy rezerw obowiązkowych.

Zmiana wysokości oprocentowania następuje z dniem wejścia w życie w bankach Uchwały Zarządu Banku zmieniającej wysokość stopy procentowej.” –  powodowie wskazali, że jest ona sprzeczna z dobrymi obyczajami oraz rażąco narusza interes konsumenta ze względu na zbytnią jej ogólnikowość. Podnieśli, iż brak precyzyjności powoduje, że Bank ma możliwość kształtowania wysokości oprocentowania kredytu według swego uznania poprzez użycie nieostrego pojęcia „może ulec zmianie” oraz braku wskazania przesłanek zmiany oprocentowania kredytu. Zarzucili, iż kwestionowane postanowienie pozwala na zmianę wysokości oprocentowania w dowolnym czasie w sposób niekorzystny dla konsumenta, nie uwzględnia możliwości zmiany oprocentowania odsetek w sposób korzystny dla konsumenta w przypadku korzystnej zmiany parametrów finansowych. Podnieśli, że kwestia oprocentowania kredytu bankowego została uregulowana w art. 69 ust. 5 oraz  art. 76 Prawa bankowego, które to przepisy nakazują bankom określenie wysokości kredytu oraz warunków jego zmiany, przy czym w przypadku przyjęcia zmiennej stopy oprocentowania umowa winna określać warunki tej zmiany. Zadaniem powodów postanowienie to wypełnia przesłanki naruszenia art. 385¹ § 1 k.c. jak też art. 358³  pkt 9 k.c., [SIC! CHODZI O 385³]zwłaszcza, że Bank zastrzegł możliwość zmian oprocentowania w dniu wejścia uchwały Zarządu, co stanowi naruszenie art. 384¹ w zw. z art. 384 § 1 k.c.

Pozwany […] Bank […] w B. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa. W uzasadnieniu podniósł, że załączony do pozwu dokument nie jest wzorcem umownym, gdyż powodowie pozostają stroną tej umowy składając w dniu […] 2007 r. oświadczenie woli w tym zakresie. Zdaniem pozwanego w niniejszym postępowaniu powodowie domagają się kontroli zawartej umowy i jej postanowień, zaś kontrola abstrakcyjna i in concreto nie opierają się na tych samych przesłankach. Pozwany zarzucił, iż postanowienie wskazane jako pierwsze nie wypełnia przesłanek z art. 385¹ § 1 k.c. oraz art. 385³ pkt 9 k.c. Powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego podniósł, że postanowienie to nie wprowadza dysproporcji praw oraz nie prowadzi do dezinformacji konsumenta. Podkreślił, że jest ono zgodne z art. 69 ust 2 pkt 5 i art. 76 Prawa bankowego albowiem wskazuje na okoliczności, od których uzależniona jest wysokość oprocentowania kredytu. Pozwany podniósł, iż wobec tego, że zakwestionowane postanowienie § 8 ust. 1 umowy sformułowane jest w sposób precyzyjny i jednoznaczny znajduje zastosowanie art. 385¹ § 1 zdanie drugie k.c., który uniemożliwia w takiej sytuacji uznanie postanowienia za niedozwolone, jeżeli określa ono główne świadczenie stron.

Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wyrokiem z dnia 9 kwietnia 2010 r. uznał za niedozwolone i zakazał […] Bankowi […] w B. wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowień wzorca umowy o treści:

1. „Kredyt oprocentowany jest według zmiennej stopy procentowej obowiązującej w okresach, za które naliczane są  odsetki. Wysokość ustalonego oprocentowania może ulec zmianie w przypadku zmiany o co najmniej 0,25 punktu procentowego jednego z niżej wymienionych czynników

1) stawek WIBOR

2)  stopy procentowej bonów skarbowych 52-tygodniowych

3) stopy redyskonta weksli NBP

4) stopy procentowej kredytu lombardowego NBP

5) wysokości stopy rezerw obowiązkowych.

Zmiana wysokości oprocentowania następuje z dniem wejścia w życie w bankach Uchwały Zarządu Banku zmieniającej wysokość stopy procentowej”,

2. „Kredytobiorca zobowiązuje się do zawiadomienia Banku o istotnej zmianie sytuacji majątkowej i finansowej swojej i Poręczycieli”,

3. „Kredytobiorca zobowiązuje się do sporządzania na żądanie Banku na swój koszt operatu szacunkowego kredytowanej nieruchomości”,

4. „Bank zastrzega, a Kredytobiorca wyraża zgodę, że oświadczenie o wypowiedzeniu niniejszej umowy zostanie wysłane Kredytobiorcy listem poleconym na ostatni wskazany przez niego adres. W przypadku nieodebrania przesyłki za datę doręczenia przyjmuje się datę pierwszego awizowania przesyłki”,

5. „Sprawy sporne wynikłe z wykonywania niniejszej umowy rozstrzygane będą przez sąd właściwy dla siedziby Banku”.

W  pozostałym zakresie Sąd powództwo oddalił, zasądził od pozwanego  na rzecz powodów kwotę 720 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, nakazał ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 600 zł, zarządził  publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt pozwanego.

Wydając powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy dokonał następujących ustaleń i ocen:

[…] Bank […] w B. w obrocie gospodarczym w zakresie świadczenia usług bankowych posługuje się wzorcem umownym pod nazwą „Umowa o niekonsumencki kredyt mieszkaniowy”, w którym zawarte są kwestionowane przez powodów postanowienia. Pozwany jedynie twierdził, że powodowie nie wykazali, iż stosuje wymieniony wzorzec, a jednocześnie sam twierdzeń powodów, że wzorzec ten stosuje nie kwestionował, podnosząc zarzut indywidualnego negocjowania określonych postanowień. Zdaniem Sądu Okręgowego pozwany nie zakwestionował skutecznie twierdzeń powodów, że wzorzec o tej treści stosuje, gdyby bowiem tego wzorca nie stosował również wobec innych konsumentów nie powoływałby się na indywidualne negocjowanie postanowień umowy, lecz twierdziłby, że umowa była unikalna, napisana od początku do końca w toku procesu negocjacyjnego z drugą stroną.

Sąd Okręgowy wskazał, że możliwym jest wytoczenie powództwa przez osobę pozostającą w stosunku umownym zawartym na podstawie wzorca umownego oferowanego przez przedsiębiorcę. W niniejszej sprawie powodowie nie poddają pod rozwagę Sądu sposobu wykonania umowy, a jedynie  treść wzorca umownego, który posłużył do skonstruowania tej konkretnej umowy.

Powołując się na treść art. 385¹ § 1 k.c. Sąd Okręgowy stwierdził, że przepis ten stanowi klauzulę generalną do oceny postanowień wzorca za niedozwolone zawierającą dwa kryteria oceny: dobre obyczaje i interes konsumenta, przy czym „interesy” konsumenta należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, ale też każdy inny niewymierny interes jak np. zdrowie, czas zbędnie stracony, czy uciążliwości powstałe z tak ukształtowanym postanowieniem. Koniecznym przy ocenie tych interesów w zakresie kontroli abstrakcyjnej jest zbadanie czy naruszenia te są rażące pod kątem obiektywnym wielkości poniesionych lub grożących strat i niebezpieczeństw w zakresie zbiorowego interesu konsumentów, a zatem każdego potencjalnego konsumenta.

W odniesieniu do pierwszej przytoczonej w wyroku klauzuli Sąd Okręgowy wskazał, iż klauzula ta stanowi niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385¹ § 1 k.c. Sąd Okręgowy zaznaczył, iż w myśl art. 76 Prawa bankowego nałożono na przedsiębiorców działających w sektorze bankowości obowiązek zawarcia w umowie warunków zmiany stopy procentowej kredytu  nie wskazując na stopień szczegółowości tych danych. Ustalenie zmiennej stopy oprocentowania, mimo iż umożliwia przeniesienie części ryzyka kredytodawcy związanej ze zmianami gospodarczymi na konsumenta, winno być tak unormowane w umowie, by w chwili zawarcia umowy konsument mógł dokonać oceny celowości i opłacalności zaciągniętego kredytu i aby w toku spłacania kredytu zamiany jego oprocentowania nie miały charakteru oderwanego od czynników wpływających na nie. Zakwestionowana klauzula zawiera pojęcie „może ulec zmianie”, przez co powoduje, iż nie jest wiadomym czy nastąpi jakakolwiek zmiana wysokości oprocentowania kredytu, a co za tym idzie do Banku należy dowolne uznanie  zmiennych wynikających z tego postanowienia i ich wpływu na oprocentowanie udzielonego kredytu. Również fakt, iż nie jest wiadomym o ile wzrośnie oprocentowanie albowiem postanowienie to odnosi się jedynie do wzrostu o określoną wartość punktu procentowego wskazanych czynników nie zwierając informacji o sposobie wyliczenia nowego oprocentowania powoduje, że konsument nie ma możliwości dokonania analizy zasadności dokonania tej zmiany.  Powyższe potęguje fakt, iż każdorazowa „zmiana wysokości oprocentowania następuje z dniem wejścia w życie w bankach Uchwały Zarządu Banku zmieniającej wysokość stopy procentowej”. Tym samym konsument o wysokości oprocentowania dowiaduje się post factum, nie mogąc dokonać swobodnej oceny. Ponadto brak jest w klauzuli nie tylko miary dokonywanych zmian, ale nawet ich kierunku, przez co postanowienie to jest wysoce nieprecyzyjne, a zatem podatne na interpretację dokonywaną jednostronnie przez Bank, a mającą na celu ochronę jego właśnie interesów.

Zdaniem Sądu Okręgowego, jakkolwiek wysokość oprocentowania kredytu oraz zasady dokonywania jego zmian należą do postanowień określających główne świadczenia stron umowy, to nie można przyjąć, że postanowienie zawarte w § 8 ust. 1 wzorca zostało sformułowane w sposób jednoznaczny. Z tego względu  omawiana klauzula co do zasady musi zostać uznana za niedozwoloną – poza jej fragmentem w postaci zdania drugiego, w którym wskazane jest oprocentowanie kredytu w dniu zawarcia umowy, co do którego powództwo zostało oddalone.

Podzielając argumentację powodów odnośnie do charakteru pozostałych kwestionowanych postanowień wzorca Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo w tym zakresie.

Powyższy wyrok w części, tj. w zakresie punktu I.1. dotyczącego pierwszego postanowienia umownego „Kredyt oprocentowany jest według zmiennej stopy procentowej obowiązującej w okresach, za które naliczane są odsetki. Wysokość ustalonego oprocentowania może ulec zmianie w przypadku zmiany o co najmniej 0,25 punktu procentowego jednego z niżej wymienionych czynników:

– stawek WIBOR,

– stopy procentowej bonów skarbowych 52- tygodniowych,

– stopy redyskonta weksli NBP,

– stopy procentowej kredytu lombardowego,

– wysokości stopy rezerw obowiązkowych.

Zmiana wysokości oprocentowania następuje z dniem wejścia w życie w bankach Uchwały Zarządu Banku zmieniającej wysokość stopy procentowej”( § 8 ust. 1 umowy) – zaskarżył apelacją pozwany […] Bank […] w B.  zarzucając:

1. naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię oraz niewłaściwe zastosowanieart. 385¹ § 1 k.c. polegające na przyjęciu przez Sąd I instancji, że zakwestionowane przez powoda postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy i zostało sformułowane w sposób niejednoznaczny, w sytuacji gdy postanowienie to realizuje normy przepisów Prawa bankowego – art. 69 ust 1, ust. 2 pkt 5 oraz art. 76 i pozostaje zgodne z przepisami k.c.,
2. rażące naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej oceny materiału dowodowego zebranego w sprawie i uznanie, iż postanowienie pozostaje analogiczne do postanowień wpisanych do rejestru klauzul niedozwolonych prowadzonego przez Prezesa UOKiK na podstawie art.  479⁴⁵ k.p.c.,

3. naruszenie art. 6 k.c. oraz art. 232 zd. 1 k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie przez Sąd I instancji, że ciężar dowodu w sprawie spoczywa jedynie na pozwanym,

4. naruszenie art. 229 k.p.c. oraz art. 230 k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że okoliczności niniejszej sprawy – w zakresie zaskarżonego postanowienia – zostały przyznane oraz nie były kwestionowane przez pozwanego,

5.  sprzeczność poczynionych przez sąd ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego,

6. naruszenie prawa procesowego – art. 328 § 2 k.p.c. poprzez błędne wyjaśnienie w uzasadnieniu wyroku podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa, co miało istny wpływ na wynik postępowania.

Wskazując na powyższe zarzuty pozwany wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództwa, ewentualnie wniósł o uchylenie wyroku w tej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie jest zasadna i jako taka podlega oddaleniu.

Nie ulega kwestii, iż zainicjowane przez powodów postępowanie miało na celu dokonanie abstrakcyjnej oceny zakwestionowanych postanowień wzorca umownego, która to ocena prowadzona jest w oderwaniu od konkretnego stosunku umownego z określonym konsumentem. Trafnie przyjął Sąd Okręgowy, iż w niniejszej sprawie powodowie nie poddają pod rozwagę Sądu sposobu wykonania zawartej z Bankiem w dniu […]2007 r. umowy, a jedynie  treść wzorca umownego, który posłużył do skonstruowania tej konkretnej umowy. Kontrola abstrakcyjna polega na kontroli wzorca jako takiego, w oderwaniu od konkretnej umowy, której wzorzec dotyczy, a jej przedmiotem jest badanie treści postanowień wzorca, a nie praktyki ich stosowania w umowach. Wzorce umowne to jednostronne, przygotowane z góry, przed zawarciem umowy, gotowe klauzule (zbiory klauzul) w postaci warunków umów, ich wzorów, regulaminów, stosowane przez przedsiębiorcę w obrocie z konsumentami.

W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego nie nasuwa wątpliwości, iż pozwany Bank posługiwał się w obrocie z konsumentami wzorcem umownym o nazwie „Umowa o niekonsumencki kredyt mieszkaniowy”, który to wzorzec zawierał zakwestionowane w pozwie przez powodów postanowienia. Analizując stanowiska procesowe stron w kontekście formy oraz  treści przedłożonej do akt umowy zawierającej kwestionowane postanowienia i odwołując się do zasad doświadczenia życiowego Sąd Okręgowy prawidłowo uznał, iż ostatecznie pozwany nie zakwestionował skutecznie twierdzenia powodów, że wzorzec o wskazanej treści stosuje (poza ustaleniem oprocentowania kredytu na 5.990000% w stosunku rocznym w dniu zawarcia umowy, które podlegało negocjacji). Dodatkowym argumentem pośrednio przemawiającym za trafnością stanowiska Sądu Okręgowego są zawarte w apelacji dywagacje, na gruncie art.479³⁹, na temat zaprzestania stosowania wzorca.  Wypada nadmienić, iż pojęcie stosowania wzorców umów w rozumieniu ww. przepisu należy wiązać z momentem zawierania umów z użyciem tego wzorca, nie zaś z samym wykonywaniem przez strony postanowień umowy zawartej z użyciem tego wzorca (por. wyrok Sądu  Apelacyjnego w Warszawie z 30.11.2004 r., VI ACa 399/04). Ciężar dowodu zaniechania stosowania wzorca spoczywa na przedsiębiorcy, którego rzeczą jest wykazanie, że nie stosuje określonych postanowień wzorca umowy powyżej sześciu miesięcy, czego pozwany w niniejszym procesie nie uczynił.

Powszechnie wiadomym jest, że w relacjach z konsumentami przy zawieraniu umów kredytowych, zwłaszcza mających charakter masowy, jak w przypadku  kredytu mieszkaniowego, banki posługują się  przygotowanymi przez siebie wzorcami umownymi. Redakcja umowy zawartej między stronami – zapisanie pogrubioną czcionką elementów zmiennych względem opracowanego wzorca, występowanie wykropkowanych miejsc i przekreśleń tekstu – dostarcza dowodu na powyższą okoliczność, wskazując na skonstruowanie przedmiotowej umowy w oparciu o stosowany przez pozwany Bank wzorzec umowny. Okoliczność, iż pozwany nie został zobowiązany przez Sąd I instancji do przedłożenia dowodu w postaci wzorca umowy nie podważa prawidłowości poczynionych przez ten Sąd ustaleń odnoszących się do stosowania wzorca.  W tej sytuacji podniesiony w apelacji zarzut sprzeczności ustaleń oraz naruszenia art. 229 k.p.c. i art. 230 k.p.c. nie może odnieść oczekiwanego przez skarżącego skutku.

Niezasadny jest postawiony przez skarżącego zarzut  naruszenia art. 6 k.c. oraz art. 232 zd. 1 k.p.c. Pozwany za pomocą zaoferowanych dowodów nie zdołał wykazać aby wymienione w zaskarżonym wyroku postanowienia wzorca umowy były przedmiotem indywidualnych negocjacji stron, a na nim spoczywał ciężar dowodu w tym zakresie. Zgodnie bowiem z przepisem art. 385¹ § 4 k.c. ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Wykazanie przez pozwanego indywidualnego uzgodnienia spornych postanowień uchylałoby możliwość  ich kontroli  na podstawie przepisów art. 385¹-385³  k.c. Pozwany Bank nie obalił twierdzeń powodów co do braku indywidualnych uzgodnień zaczerpniętych z wzorca postanowień uznanych przez Sąd Okręgowy za abuzywne w zaskarżonym wyroku.

Prawidłowo Sąd Okręgowy zakwalifikował postanowienie zawarte w § 8 ust. 1 wzorca jako określające główne świadczenia stron umowy. W świetle art. 69 Prawa bankowego wysokość oprocentowania kredytu oraz zasady dokonywania jego zmian należy zaliczyć do postanowień określających główne świadczenie kredytobiorcy. Stosownie do art. 385¹ § 1 zd. 2 k.c. nie podlegają ocenie w kontekście abuzywności postanowienia umowne określające główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Należy dodać, iż zgodnie z zasadą transparentności wzorca, wzorzec umowny powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Przez pojęcie jednoznaczności, które odnosi się do treści wzorca, należy rozumieć brak wątpliwości co do znaczenia postanowień wzorca. Trafnie Sąd Okręgowy ocenił, iż ww. postanowienie nie zostało sformułowane w sposób jednoznaczny, co pozwalało na jego badanie pod kątem abuzywności.

Niejednoznaczności kwestionowanego postanowienia należy upatrywać w braku precyzyjnego określenia wpływu jaki zmiana parametrów finansowych rynku wywierać będzie na zmianę oprocentowania. W § 8 ust. 1 Bank określił  czynniki, których zmiana powodować będzie zmianę pierwotnie wskazanej w umowie stopy oprocentowania kredytu, jednakże nie określił zakresu dokonywanej zmiany. O ile wyjściową do zmiany oprocentowania jest zmiana o co najmniej 0,25 punktu procentowego jednego z wymienionych czynników, o tyle brak jest ogranicznika, że oprocentowanie tylko w takim samym zakresie może ulec zmianie. W tej sytuacji można mówić  o całkowitej swobodzie Banku przy ustalaniu skali tych zmian, skoro brak jest zastrzeżenia, że zmiana oprocentowania może być dokonana jedynie w zakresie wynikającym ze zmiany wymienionych w postanowieniu parametrów. Kwestionowane postanowienie odnosi się jedynie do zmiany o określoną wartość punktu procentowego wskazanych czynników nie wskazując jak to się przekłada na wysokość oprocentowania kredytu. Wymaga podkreślenia, iż dla dokonania właściwej oceny treści postanowień w ramach kontroli abstrakcyjnej wzorca konieczne jest przyjęcie takiej ich  interpretacji, która jest najmniej korzystna dla konsumenta.

Słusznie zwrócił uwagę Sąd Okręgowy, iż ustalenie zmiennej stopy oprocentowania, mimo iż umożliwia przeniesienie części ryzyka kredytodawcy związanej ze zmianami gospodarczymi na konsumenta, winno być tak unormowane w umowie, by w chwili zawarcia umowy konsument mógł dokonać oceny celowości i opłacalności zaciągniętego kredytu i aby w toku spłacania kredytu zamiany jego oprocentowania nie miały charakteru oderwanego od czynników wpływających na nie. Brak precyzji w określeniu przesłanek zmiany wysokości oprocentowania stwarza pozwanemu możliwość dowolnego kształtowania wysokości stopy oprocentowania kredytu, co może przysparzać Bankowi nieuzasadnionych korzyści kosztem kredytobiorcy. Stanowi nadto wyraz nadużycia przez pozwanego przewagi kontraktowej prowadząc do  nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta  i tym samym rażąco naruszając jego interesy.  W kwestionowanej klauzuli naruszona została zasada równorzędności stron, co stanowi o jej sprzeczności z dobrymi obyczajami. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami uznaje się działania zmierzające do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności, ukształtowania stosunku zobowiązaniowego niezgodnie z zasadą równorzędności stron.

Sąd Apelacyjny uznaje za trafne rozstrzygnięcie Sądu I instancji  podzielając argumentację prawną  przedstawioną w uzasadnieniu orzeczenia, które  spełnia wymogi  art. 328 § 2 k.p.c.

Wobec tego, iż zarzuty apelacji nie mogą prowadzić do skutecznego podważenia prawidłowości  zapadłego w sprawie wyroku, Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako niezasadną. Kosztami postępowania apelacyjnego na podstawie art. 98 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. obciążono stronę przegrywającą spór w tej instancji.

Tekst udostępniony autorowi przez Sąd Apelacyjny w Warszawie.  Referat do spraw dostępu do informacji publicznej i udostępnianie orzeczeń Sądu Apelacyjnego  działa szybko i uprzejmie. Tekst został poddany opracowaniu w zakresie formatowania.

Dustin Du Cane, radca prawny